Manastiri i samostani

Monaške naseobine u Vojvodini nastaju na samom početku širenja hrišćanstva u srednjem veku, i predstavljaju sliku nacionalne, verske i kulturne mešovitosti ovog područija. Uglavnom izdvojene na skrovitim i usamljenim mestima, ven naseljenih mesta, ovi spomenici kulture danas predstavljaju pravu kulturnu i turističku riznicu Vojvodine.



Jedinstvenu celinu čini Fruška Gora sa nekada 35, a danas 15 sačuvanih i aktivnih pravoslavnih manastira, nastalih u periodu od XV do XVIII veka:

Novo i Staro Hopovo, Krušedol, Grgeteg, Ravanica - Vrdnik, Jazak, Mala i Velika Remeta, Kuveždin, Divša (Đipša), Privina glava, Beočin, Rakovac, Šišatovac i Petkovica.

Manastir Novo Hopovo je, po predanju, zadužbina despotske porodice Brankovića, a prvi pouzdani podaci po njemu potiču iz 1541. godine. Građen je klasičnim stilom, karakterističnim za sve fruškogorske manastire: oko crkve nalaze se Četvorostrani konaci koji je okružuju. Posebnu pažnju privlači arhitektura hrama: nepoznati graditelj uspeo je da objedini tradicionalni moravski graditeljski stil i elemente evropske i islamske sakralne umetnosti. Barokni ikonostas oslikao je poznati ikonopisac Teodor Kračun. Tokom XVI veka Novo Hopovo je postalo značajni kulturni centar Srba, a u njemu je svoje obrazovanje započeo i porvi srpski prosvetitelj Dositej Obradović.

Pored fruškogorskih manastira u Vojvodini su i drugi manastiri i samostani zaštićeni kao nepokretna kulturna dobra:

* u Bačkoj to su pravoslavni manastiri Kovilj i Bođani, kao i katolički samostani u Petrovaradinu, Somboru, Subotici i Baču (ženski i muški);
* u Banatu pravoslavni manastiri Mesić kod Vršca i Vojlovica kod Pančeva, kao i benediktinski samostan Arača kod Novog Bečeja i franjevački samostan u Pančevu.

Franjevački samostan u Baču predstavlja najstariju monašku naseobinu u Vojvodini. Prema dokumentima izgradili su ga vitezovi - templari 1169. godine. Više puta paljen i rušen, samostan je temeljno obnovljen u XVIII veku. Usled čestih obnova i samostan je mešavina različitih arhitektonskih stilova: romanike, gotike, baroka.

HOPOVO

NOVO HOPOVO



Manastir Novo Hopovo je osnovan početkom XVI vijeka mada se jedno vreme mislilo da je crkva sv. Nikole podignuta 1576. godine. Tu zabunu je uneo natpis nad zapadnim ulazom iz crkve gde se navodi da je te godine (1576) crkva podignuta od strane Lacka i Marka Jovšića, stanovnika Gornjeg Kovilja (Kovina?). Danas se zna da ovaj podatak nije tačan i da je Novo Hopovo starije i da je te 1576. godine umesto starije sagrađena nova crkva. Natpis se upravo odnosi na taj događaj, preciznije rečeno crkva potiče iz starijeg vremena. Da je to tako vidi se i iz nekih starijih zapisa. Tako postoji navod u Hopovskom mineju (iz vremena igumana Pavla) da je manastir postojao još 1541. godine i da su te godine u njemu živopisani oltar i kube, dok zapis iz 1555. godine (u vreme igumana Stefana) navodi Hopovo u vezi prenošenja moštiju sv. Teodora Tirona. Sudeći po tome manastir je postojao još od početka XVI veka, pa se izvodi zaključak da je morala postojati i neka starija crkva na kojoj leži sadašnja.

STARO HOPOVO



Istočno od manastira Novo Hopovo na maloj zaravni, izolovan i nepristupačan, leži manastir Staro Hopovo ili kako se često naziva "stari manastir". Do njega zaista nije lako doći, ne toliko zbog teško pristupačnog terena, već uglavnom zbog toga što su letnji putevi zbog retkih prolazaka skoro u potpunosti obrasli visokom travom. Ali onog momenta kada ugledate Staro Hopovo nećete žaliti zbog svih onih napora koje ste morali da podnesete. Danas je crkvica u prilično lošem stanju. Iz krova je već i drveće poraslo, na crkvi nema prozora ni vrata, pod je povađen, ali ipak ona i dalje poseduje neku atmosferu koju nećete imati prilike da osetite u mnogo većem Novom Hopovu. Staro Hopovo je podignuto između 1496. i 1520. godine od strane despota Đorđa Brankovića (Maksima). No, predanje koje to navodi je dosta nesigurno pa je i danas to pitanje otvoreno. Turski spisi ga pominju u više navrata (1545-48, 1566-69, 1578), a domaći čak i nešto ranije. Od prvobitne crkve posvećene sv. Nikoli (za koju se misli da ju je izgradio despot Đorđe Branković) nije ostalo ništa i ona je potpuno razrušena. Kako je bila sagrađena od drveta, a pokrivena crepom, to je veoma lako stradala od zemljotresa 1751. godine. Umesto nje je nikla nova crkva 1752. godine posvećena sv. Pantelejmonu (u vreme igumana Zaharija). To je crkva koja i danas postoji, ali treba znati da ona nije podignuta na istom mestu gde je bila prvobitna crkva već nešto malo dalje.

BEŠENOVO



Manastirska crkva je bila posvećena sv. Arhanđelima. Manastir je, prema predanju, osnovao srpski kralj Dragutin, međutim, najčešće pominjani datum osnivanja je 1467. godina, kada je, prema jednom izgubljenom zapisu, manastirska crkva oslikana. Prvi pouzdani podaci o postojanju manastira nalaze se tek u turskim popisima iz 1545. i 1548. Bešenovačka crkva, iako prepravljena tokom 19. i početkom 20. vijeka, zadržala je oblik sakralne građevine raškog tipa sve do razaranja u Drugom sijvetskom ratu.Trostrani manastirski konaci izgrađeni su između 1730. i 1771. Konaci su, kao i crkva, razoreni u Drugom sijvetskom ratu i nisu obnovljeni. U manastirskoj crkvi su zabeležena tri ikonostasa. Treći, poslednji ikonostas slikao je Stevan Aleksić 1908. Delovi ovog ikonostasa čuvaju se u muzeju Srema, u Sremskoj Mitrovici.

DIVŠA



Manastirska crkva posvećena je sv. Nikoli. Prema predanju, manastir je osnovao despot Jovan Branković krajem 15. vijeka. Prvi pouzdani podaci se, međutim nalaze u turskim dokumentima iz druge polovine 16. veka. Početkom 18. veka Divša je zabeležena kao metoh manastira Kuvezdina. Stara manastirska crkva obnovljena je 1744. ktitorstvom novosađanina Petra Jovanovica. Najobimnije građevinske promene na crkvi izvedene su 1764. ktitorstvom pustinožitelja Mateja. Tada je dozidana nova priprata i zvonik sa zapadne strane crkve. Ikonostas je slikao Teodor Stefanov Gologlavac 1754. U Drugom svetskom ratu, manastir je tesko oštećen, a ikonostas demontiran. Manastir je delimično obnovljen.

KRUŠEDOL



Manastirska crkva je posvećena prazniku Blagoveštenja. Manastir je osnovao vladika Maksim sa svojom majkom Angelinom, uz pomoc vlaškog vojvode Jovana Njagoja, između 1509. i 1516. Prilikom povlačenja Turaka iz Srema 1716, manastirski konaci su oštećeni, a crkva spašena. Obnavljanje manastira je počelo 1721. i završeno krajem šeste decenije 18. veka. Uz zapadno krilo konaka izgrađen je visoki barokni zvonik 1726, a između 1742. i 1750. obnovljena je crkva. Izgradnja četvorostranih manastirskih konaka završena je 1753. U crkvi postoje dva sloja zidnog slikarstva. Stariji sloj su freske, slikane između 1543. i 1546, a drugi sloj su uzane zidne slike koje su nastale između 1750. i 1756. Na zapadnoj fasadi crkve je freska sa predstavom strašnog suda, nastala krajem 17. vijeka. Ikonostas je komponovan od ikona iz četiri perioda. Najstarije su ikone apostola sa Hristom, Bogorodicom i sv. Jovanom Krstiteljem, rad iz polovine 16. vijeka. U Drugom svetskom ratu, manastir nije razoren, ali je opljačkana bogata i vredna manastirska riznica. Manastir je obnovljen.